Sau các cuộc tấn công ngày 11/09/2001, Hoa Kỳ đã xâm lược Afghanistan và lật đổ chế độ Taliban, từ đó phá hủy một mạng lưới khủng bố quốc tế chủ chốt. Nhưng bây giờ, một nước Mỹ mệt mỏi vì chiến tranh, với một vị tổng thống đang tìm cách thoát khỏi mớ bòng bong càng nhanh càng tốt, đã đạt được một thỏa thuận dự kiến đáp ứng phần lớn các yêu sách của Taliban. Taliban, vồn từng chứa chấp al-Qaeda và hiện vẫn đang thực hiện các cuộc tấn công khủng bố nguy hiểm nhất thế giới, đã giành được không chỉ lời hứa của Mỹ về việc rút quân khỏi Afghanistan trong vòng 18 tháng, mà còn là cả một con đường để quay lại giành quyền lực ở Kabul.

Lịch sử đang lặp lại. Hoa Kỳ một lần nữa bỏ rơi một Afghanistan bị chiến tranh tàn phá, giống như cách họ đã làm ba thập niên trước sau một chiến dịch bí mật thành công của CIA nhằm buộc Liên Xô rời khỏi đất nước này. Hoa Kỳ, vốn đang tuyệt vọng tìm cách chấm dứt cuộc chiến dài nhất từ trước đến nay của mình, dường như đã quên mất một bài học quan trọng về lần từ bỏ đó: hành động này đã biến Afghanistan trở thành một thành trì của khủng bố xuyên quốc gia, dẫn đến nội chiến và cuối cùng là những cuộc đổ máu ở phương Tây.

Thỏa thuận đạt được giữa Taliban và Đại diện đặc biệt của Hoa Kỳ về Hòa giải cho Afghanistan, Zalmay Khalilzad, đọc nghe như một sự đầu hàng toàn diện của chính quyền Trump. Vào năm 2014, Mỹ đã ký một hiệp ước an ninh với chính phủ Afghanistan, cho phép Mỹ tiếp cận 9 căn cứ quân sự ít nhất cho đến năm 2024. Nhưng giờ đây, Mỹ đã đồng ý rút toàn bộ lực lượng để đổi lấy một lời hứa mơ hồ từ Taliban rằng tổ chức này sẽ không cho các mạng lưới khủng bố khác có chỗ đứng trên lãnh thổ Afghanistan. Mỹ không để ý đến thực tế rằng tổ chức Nhà nước Hồi giáo đã có mặt ở Afghanistan và đang đặt ra thách thức cho chính Taliban.

Mặc dù thỏa thuận này được gọi là một “thỏa thuận hòa bình”, nhưng gần như chắc chắn nó sẽ dẫn đến nhiều bạo lực Hồi giáo hơn, nhất là đối với phụ nữ Afghanistan. Taliban quyết tâm áp đặt lại các tập quán thời trung cổ mà họ đã thi hành trong thời kỳ cai trị khắc nghiệt từ năm 1996 đến năm 2001. Những tiến bộ mà Afghanistan đã đạt được về đảm bảo quyền của phụ nữ và quyền dân sự có thể sớm bị đảo ngược.

Một điều chắc chắn là Taliban rất tàn bạo và bừa bãi trong việc sử dụng bạo lực, và họ thậm chí từ chối công nhận chính phủ hợp pháp của Afghanistan, điều sẽ khiến việc thực hiện “hiệp định khung” trở nên cực kỳ khó khăn. Một số vấn đề chính phải được nêu ra một cách rõ ràng, bao gồm cả việc khi nào thì lệnh ngừng bắn giữa Taliban và các lực lượng Afghanistan được Mỹ hậu thuẫn sẽ có hiệu lực. Và ngay cả khi đó, vẫn chưa rõ liệu Taliban có chấp nhận một thỏa thuận chia sẻ quyền lực với chính phủ của Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani hay không.

Trên thực tế, sau khi được khuyến khích bởi một loạt các nhượng bộ của Hoa Kỳ trong sáu năm qua, Taliban đã leo thang các cuộc tấn công khủng bố và giành được nhiều thắng lợi trên chiến trường trước các lực lượng Afghanistan. Vì vậy, họ sẽ xem thỏa thuận mới như là một sự xác nhận ngầm định về chiến thắng chung cuộc sắp tới của họ. Họ biết rằng thời gian đứng về phía mình, và hầu hết người Mỹ ủng hộ việc Hoa Kỳ rút khỏi Afghanistan. Điều đó có nghĩa là Taliban sẽ chọn lập trường cứng rắn khi đàm phán các chi tiết của một thỏa thuận cuối cùng.

Bên cạnh việc đại diện cho một chiến thắng lớn cho Taliban, hiệp ước này còn là một chiến thắng cho Pakistan, nước đã chứa chấp dàn lãnh đạo của Taliban và cung cấp các căn cứ địa xuyên biên giới cho các chiến binh của tổ chức này. Mới năm ngoái, Trump đã giảm viện trợ an ninh của Hoa Kỳ cho Pakistan, viết trên Twitter rằng “họ đã không cho chúng ta điều gì ngoài sự dối trá và lừa đảo, coi các nhà lãnh đạo của chúng ta như những kẻ khờ. Họ cung cấp nơi trú ẩn cho những kẻ khủng bố mà chúng ta săn lùng ở Afghanistan, đồng thời chẳng mang lại sự giúp đỡ nào”.

Không những không từ bỏ cách tiếp cận thất bại của cựu Tổng thống Barack Obama như đã hứa, Trump giờ thậm chí đã hoàn thành nhiệm vụ dang dở của người tiền nhiệm, đó là đạt được một thỏa thuận với Taliban. Trump gần đây cũng tuyên bố rút quân khỏi Syria, điều cho thấy Hoa Kỳ sẽ dễ dàng hi sinh các đồng minh người Kurd và Afghanistan nhằm thoát ra khỏi những vũng lầy ở nước ngoài do chính họ tạo ra.

Một điều chắc chắn là “thỏa thuận với quỷ” của Mỹ dành cho Taliban đã được hình thành trong suốt nhiều năm, điều giải thích tại sao nhóm này không có mặt trong danh sách các tổ chức khủng bố nước ngoài mà Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ công bố hàng năm, mặc dù Taliban đã giết nhiều dân thường trong năm qua hơn bất kỳ nhóm khủng bố nào khác. Để tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán với Taliban, Obama đã cho phép Taliban thành lập một phái đoàn ngoại giao trên thực tế tại thủ đô Doha của Qatar vào năm 2013. Một năm sau, ông đã trao đổi năm lãnh đạo cấp cao của Taliban để lấy một trung sĩ quân đội Hoa Kỳ (người sau đó bị kết  tội đào ngũ).

Hơn nữa, để đặt nền tảng cho thỏa thuận, các nhà hoạch định chiến tranh của Hoa Kỳ từ lâu đã không nhắm vào căn cứ kiểm soát và chỉ huy của Taliban ở Pakistan, qua đó làm suy yếu các mục tiêu quân sự của Mỹ ở Afghanistan. Như vị chỉ huy tối cao của quân đội Hoa Kỳ tại Afghanistan đã thừa nhận vào năm 2017: “Rất khó để thành công trên chiến trường khi kẻ thù của bạn nhận được sự hỗ trợ và nơi trú ẩn an toàn ở bên ngoài”.

Mỹ đã đi đủ một vòng tròn. Taliban, giống như al-Qaeda, tiến hóa từ một nhóm thánh chiến bạo lực mà CIA đã đào tạo ở Pakistan để tiến hành chiến tranh chống lại Liên Xô trong những năm 1980. Sau khi hứng chịu cuộc tấn công khủng bố tồi tệ nhất trong lịch sử thế giới hiện đại, Mỹ đã quay sang chống Taliban, đẩy các nhà lãnh đạo của nhóm này ra khỏi Afghanistan.

Nhưng giờ đây, để tìm kiếm một lối thoát trong danh dự ra khỏi vũng lầy Afghanistan, Mỹ đang âm thầm chuẩn bị để cho đất nước Afghanistan rơi lại vào tay nhóm khủng bố mà họ đã loại bỏ khỏi quyền lực 17 năm trước đây. Đáng buồn thay, một khi quân đội Mỹ rời khỏi Afghanistan, khả năng của Mỹ trong việc ảnh hưởng đến các sự kiện ở đó, hoặc ngăn chặn một cuộc tấn công khủng bố lên chính đất Mỹ, sẽ bị hạn chế nghiêm trọng.

Brahma Chellaney, Giáo sư Nghiên cứu Chiến lược tại Trung tâm Nghiên cứu Chính sách (đặt tại New Delhi) và Nghiên cứu viên tại Học viện Robert Bosch tại Berlin, là tác giả của 9 cuốn sách, trong đó có Asian Juggernaut, Water: Asia’s New Battleground, and Water, Peace, và War: Confronting the Global Water Crisis. 

– Nguồn: Brahma Chellaney, “Trump’s Gift to the Taliban”, Project Syndicate, 30/01/2019. – Biên dịch: Lê Hồng Hiệp