Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Đại lễ đường nhân dân ở Bắc Kinh vào ngày 7/1/2015. (Ảnh: Andy Wong-Pool / Getty)

Trung Quốc đã rót những khoản tiền khổng lồ vào Venezuelathông qua các giao dịch dầu và cơ sở hạ tầng, theo cái mà Bắc Kinh gọi là “mối quan hệ cùng có lợi”, nhưng không ngờ quốc gia Nam Mỹ này lại lâm vào khủng hoảng trầm trọng vì suy thoái kinh tế.

Theo Times Now News (TNN), Trung Quốc và Venezuela có vẻ giống như là những đồng minh thân cận: một bên là nhà nhập khẩu dầu thô hàng đầu thế giới và một bên là nước sở hữu trữ lượng dầu lớn nhất thế giới.

Tuy nhiên, trong những năm nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Nicolas Maduro, Venezuela rơi vào khủng hoảng trầm trọng, suy thoái kinh tế và siêu lạm phát, trong khi hàng triệu người dân thiếu hụt các nhu yếu phẩm cơ bản như thực phẩm và thuốc men. Cuộc khủng hoảng cũng đi kèm với sản lượng dầu thô giảm xuống mức thấp nhất trong ba thập kỷ.

Tổng thống Maduro đối mặt với làn sóng biểu tình từ người dân yêu cầu ông từ chức, sau khi ông tuyên bố trúng cử nhiệm kỳ thứ 2 trong một cuộc bỏ phiếu năm 2018 bị chỉ trích rộng rãi là gian lận và các đối thủ của ông bị cấm tham gia tranh cử. Ngày 10/1/2019, ông Maduro tuyên bố nhậm chức nhiệm kỳ thứ 2 trong sự chối bỏ của nhiều nước trên thế giới. Gần 2 tuần sau, Chủ tịch Quốc hội Venezuela Juan Guaido tuyên bố ông là tổng thống lâm thời của đất nước thay thế Maduro cho tới khi tổ chức một cuộc bầu cử tổng thống tự do, dân chủ.

Hàng chục quốc gia đã bày tỏ ủng hộ đối với Tổng thống lâm thời Juan Guaido, trong khi ông Maduro tiếp tục nhận được ủng hộ từ một số quốc gia đồng minh truyền thống, trong đó có Trung Quốc.

“Câu chuyện của Venezuela là một câu chuyện quan trọng”, bà Margaret Myers, giám đốc Chương trình Châu Á & Mỹ Latinh tại Đối thoại Liên Mỹ, một nhóm chuyên gia cố vấn có trụ sở tại Hoa Kỳ cho biết, theo TNN.

“Các quốc gia khác trong khu vực thường coi Venezuela như một câu chuyện cảnh giác khi xác định mối quan hệ hợp tác với Trung Quốc.”

Nhiều người Venezuela phải kiểm ăn trong bãi rác khi quốc gia một thời giàu có nhất Nam Mỹ chìm trong khủng hoảng và siêu lạm phát (Ảnh: Roland Hoskins)

Theo TNN, tình hình hiện nay cũng thu hút nhiều sự chú ý vào dự án “ Vành đai và Con đường” trị giá 1 nghìn tỷ USD của Bắc Kinh, một tham vọng của Trung Quốc nhằm cung cấp các khoản vay hoặc đầu tư vào cơ sở hạ tầng và các dự án khác trên một loạt quốc gia. Các nhà phê bình nói rằng dự án làm các quốc gia phải gánh chịu các khoản nợ mà họ không thể trả, dẫn tới tăng ảnh hưởng của Trung Quốc đối với họ.

“Bằng cách đóng vai trò trung tâm như vậy ở Venezuela, Trung Quốc đã cung cấp bằng chứng cho lập luận của chính phủ Hoa Kỳ rằng tài chính của Bắc Kinh làm cho nạn tham nhũng trở nên tồi tệ hơn và khiến những đối tượng đi vay ở thị trường mới nổi rơi vào bẫy nợ”, theo ông Benjamin Gedan, cố vấn cao cấp của Chương trình Mỹ Latinh của Trung tâm Wilson.

Thiếu tiền

Theo Tân Hoa Xã, Trung Quốc bắt đầu cho Venezuela vay tiền hơn một thập kỷ trước, đạt đến đỉnh điểm vào năm 2010 khi Ngân hàng Phát triển Trung Quốc được nhà nước hậu thuẫn cung cấp 20 tỷ đô la cho các khoản vay với lãi suất thấp. Cùng năm đó, nhà lãnh đạo đương thời của Venezuela, Hugo Chavez, đã công bố gói đầu tư trị giá 16 tỷ USD từ Trung Quốc liên quan đến nhiều thỏa thuận năng lượng, được đảm bảo trả nợ bằng tài nguyên dầu dồi dào của đất nước.

Việc tăng các chuyến hàng dầu đến Trung Quốc cũng hoàn thành mục tiêu chính trị của ông Chavez – giảm phụ thuộc vào hoạt động mua dầu của nước Mỹ. Sau khi ông Chavez qua đời vào năm 2013, ông Maduro được bổ nhiệm là người người kế vị. Do giá dầu thế giới sụt giảm một năm sau đó, Venezuela bị chôn vùi dưới 150 tỷ đô la nợ nước ngoài, trong đó khoảng 20 tỷ đô la là của Trung Quốc.

Thay vì hợp tác nhiều hơn với các tổ chức tài chính quốc tế, các công ty dầu khí khác và tuân thủ các thông lệ của họ, về cơ bản, các nhà lãnh đạo Venezuela đã từ chối họ và quay sang Nga và Trung Quốc, theo ông Matt Ferchen, một học giả của Trung tâm Chính sách Toàn cầu Carnegie-Tsinghua.

Chủ tịch Tập Cận Bình trong một chuyến tới Venezuela hồi năm 2014. (Ảnh: XINHUA/ZUMA PRESS)

Trung Quốc đã tạo điều kiện cho “Venezuela đưa ra những quyết định yếu kém, đặc biệt là sau hậu quả của cuộc khủng hoảng tài chính … khi mà Venezuela có khi đã phải đi theo một hướng khác”, ông nói.

“Các khoản vay của Trung Quốc cho Venezuela đã đặt ra ít điều kiện và ít ràng buộc trách nhiệm”, theo bà Myers của tổ chức Đối thoại Liên Mỹ (Inter-American Dialogue), bà cho rằng tăng tốc cho vay có thể dẫn đến việc lạm dụng tiền.

Bà nói: “Ở Venezuela, hàng tỷ đô la đã được sử dụng cho các dự án có động cơ chính trị hoặc đã biến mất hoàn toàn trong một số trường hợp”.

Dấu hiệu cảnh báo

Trung Quốc đã giảm bớt dòng tiền cho vay vì lo ngại về sản lượng dầu suy giảm của Venezuela và khả năng trả nợ của quốc gia Nam Mỹ này. Báo cáo của Đối thoại Liên Mỹ cho biết Venezuela đã không nhận được tài trợ từ các ngân hàng “chính sách” thuộc kiểm soát của chính quyền Trung Quốc vào năm 2017, mặc dù họ đứng đầu danh sách được nhận tiền vay của Trung Quốc trước đó.

Trung Quốc đã thể hiện dấu hiệu sẵn sàng hợp tác với bất cứ ai lãnh đạo Venezuela, và Tổng thống lâm thời Guaido có thể sẽ không đủ khả năng để xa lánh một Trung Quốc với hầu bao lớn, theo TNN. Ông Guaido nói đầu tháng 2 rằng ông sẽ tôn trọng các cam kết của Venezuela với Trung Quốc nếu ông nắm quyền kiểm soát hoàn toàn. Nhưng các nhà phân tích cảnh báo rằng không có gì là chắc chắn.

Chủ tịch Quốc hội Venezuela kiêm tổng thống lâm thời được nhiều nước ủng hộ, ông Juan Guaido vẫy tay với những người ủng hộ, trong khi đứng cạnh vợ và bế con gái 20 tháng tuổi (Ảnh: Twitter)

Cuộc khủng hoảng chính trị “có thể làm mất khả năng giao hàng dầu cho Trung Quốc từ Venezuela, gây trở ngại cho các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc đang hoạt động tại Venezuela, và cuối cùng là mang lại quyền lực cho các nhà chức trách mới của Venezuela, những người có thể thoái thác các khoản vay trị giá hàng tỷ đô la từ Trung Quốc”, ông Gedan nhận định.

Thực vậy, có một số thỏa thuận cơ sở hạ tầng được hỗ trợ bởi Trung Quốc đã bị đình trệ hoặc bị hoãn lại.

Vào tháng 10, Sierra Leone đã loại bỏ các kế hoạch xây dựng sân bay trị giá 400 triệu đô la do Trung Quốc xây dựng, gọi đó là “lãng phí”. Tháng trước Malaysia đã đình chỉ một dự án đường sắt do Trung Quốc hậu thuẫn trị giá hàng tỉ đô la được phê duyệt bởi chính phủ tham nhũng trước đây, với lý do chi phí cao.

“Có vẻ như Trung Quốc thực sự tin tưởng và muốn người khác tin rằng: Là một quốc gia đang phát triển, Trung Quốc hiểu và quan tâm đến mối bận tâm của các nước đang phát triển khác”, ông Ferchen nói.

“Và rõ ràng là các nước đang phát triển mà Trung Quốc đã xây dựng mối quan hệ hợp tác đặc biệt ấy, hiện phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng tồi tệ về chính trị, kinh tế và nhân đạo – và Trung Quốc thì không làm gì cả.”

Hoa Minh