Sự vi phạm nhân quyền do tham nhũng là một vấn nạn, một đại họa của nhiều quốc gia trên thế giới trong nhiều chục năm qua và tình trạng càng ngày càng xấu hơn. Mặc dù có nhiều cơ quan quốc tế và nhiều quốc gia tiến hành nhiều biện pháp giải quyết. Trong đó Luật Global Magnitsky của Hoa kỳ là một công cụ tốt cho công cuộc bài trừ tham nhũng và bảo vệ nhân quyền.

I.Tổng lược Luật Magnitsky toàn cầu    

1.Nguồn gốc Luật Toàn cầu Magnitsky

Luật Magnitsky toàn cầu  (Global Magnitsky Human Rights Accountability Act, gọi tắt là Global Magnitsky Act, GMA) được Quốc hội Hoa kỳ chuẩn thuận và Tổng thống Obama ban hành hồi  9 tháng Giêng năm 2017. Đây là bước tiến mở rộng Luật Magnitsky cũa Hoa kỳ ban hành 2012.

Luât Magnisky 2012 theo đó Hoa kỳ chế tài thẳng một số viên chức Nga đã vi phạm nhân quyền do vụ tham nhũng $230 triệu, mà người tố cáo vụ nầy là luật sư Magnitsky, một người Mỹ gốc Nga và là đại diện cho công ty Hermitage Capital Management tại Nga. Vì sự tố cáo nầy, ông Magnitsky bị chánh quyền Nga bắt và bị kết tội là giả mạo giấy chứng cớ.  Ông bị giam và chết trong tù tại Nga năm 2009.

Với sự vận động tích cực của Chủ tịch công ty Hermitage Capital. Đồng thời lúc đó Nga cũng vừa được vào WTO. Quốc hội Hoa kỳ đã biểu quyết chấp thuận luật Magnitsky năm 2012 để phản đối và cảnh cáo Nga về vi phạm trầm trọng nhân quyền. Và đây là lần đầu tiên sự trừng phát nhắm vào cá nhân, viên chức trực tiếp hay gián triếp đưa tới sự vi phạm nhân quyền nghiêm trọng. Hoa kỳ đã trừng phạt 39 viên chức Nga đã trực tiếp hay gián tiếp làm chết Luật sư Magnitsky, người can đảm tố cáo vụ tham nhũng.

Trước khi có luật Magnitsky, Hoa kỳ chỉ trừng phạt chánh quyền có vi phạm nhân quyền.

Vi phạm nhân quyền do tham nhũng là một tai họa lớn cho con người tại nhiều quốc gia. Nên 4 năm sau Quốc hội Hoa kỳ đưa ra Luật Magnitsky mở rộng, có tên là Global Magnitsky Act. Luật GMA được TT Obama ký ban hành ngày 17 tháng giêng 2017.

Và ngày 20 tháng chạp, 2017 TT Trump ký Sắc lịnh (Executive Order) chi tiết hóa GMA, Sắc lịnh 1381. Trong nhập đề Sắc linh nầy có nói: Đây là công cụ tốt, Hoa kỳ cần phải bảo vệ nhân quyền và chống lại tham nhũng, Không thể để Hoa kỳ là nơi an lành cho sự trốn chạy tài sản, cho cư trú của những tội phạm lớn đối với loài người.

Có ba Bộ liên hệ thi hành GMA. Bộ Ngân khố phụ trách phần chế tài. Bộ Ngoại giao phụ trách phần thu thập tài liệu, và Bộ Tư pháp tư vấn về mặt Luật pháp.

Đối tượng những công dân không phải người Hoa kỳ vi phạm luật nầy trong các hoạt động:

-Giết người, đánh dập tàn nhẫn, hay hành động khác mà luật quốc tế nhân quyền ngăn cấm,

-Có hành động vi phạm do viên chức chánh quyến,

-Viên chức chánh quyền trực tiếp hay gián tiếp vi phạm nhân quyền hay có tham nhũng lớn, cướp đoạt tài sản công và tư.

Luật mới nầy được áp dụng cho mọi quốc gia. Và chánh quyền Hoa kỳ trừng phát thẳng viên chức nước ngoài trực tiếp hay gián tiếp vi phạm nhân quyền trầm trọng và tham nhũng to lớn (“significant corruption”). Đây là một công cụ quan trọng về bảo vệ nhân quyền và quan hệ chánh trị.

2.Qui định chế tài của GMA

Nếu có đủ bằng cớ rõ ràng, viên chức vi phạm sẽ bị hai loại chế tài.

-Phong tỏa tài sản viên chức vi pham nhân quyền. Các tài sản gồm chủ chương mục ngân hàng, bất động sản, chứng khoáng hay cổ phần công ty. Các tài sản nầy có liên hệ cơ sở, định chế của Hoa kỳ tại Hoa kỳ hay tại một quốc gia khác.

-Chế tài thứ hai là Hoa kỳ không cấp Visa mọi loại cho người vi phạm, kể cả Visa công vụ.

Có mấy điểm cần lưu ý thêm là hai chế tài trên còn được áp dụng cho người chỉ huy trực tiếp ra lịnh cho viên chức vi phạm. Thứ hai là tài sản của thân nhân ruột thịt (vợ, con) viên chức vi phạm cũng bị chế tài. Thứ ba là những cá nhân (kể cả người Hoa kỳ) hay cơ sở giúp đở cho viên chức vi phạm để tẩu tán tài sản, rữa tiền.. cũng bị chế tài.

Phạm vi của luật: Áp dụng cho mọi quốc gia. Điều nầy hợp lý vì tham nhũng vi phạm nhân quyền xẩy ra tại nhiều nước. Một số nước Âu châu đã đi theo luật Magnitsky như Anh, Canada,

Chế tài chống tham nhũng là theo đúng đường hướng chống tham nhũng của Liên hiệp quốc.

3.Thể thức và thủ tục thi hành

Tới giờ sau gần hai năm, Hành pháp Hoa kỳ đã thực hiện một số trường hợp vi phạm luật GMA.

Hồ sơ đưa ra cho TT Hoa kỳ ký biện pháp chế tài, theo luật nầy có thể một trong hai ngã: con đường từ Quốc hội, hoặc con đường từ Hành pháp (qua Bộ ngoại giao). Hồ sơ do chính cơ quan Hoa kỳ lập hay bắt đầu từ sự tố cáo của các tổ chức.

4.Kết quả Hoa kỳ áp dụng luật GMA cho tới nay   

Cho tới nay Bộ ngân khố đã lập danh sách 61 trường hợp ( gồm 24 viên chức cá nhân và 37 cơ sởa lên Tổng thống chế tài. Các trường hợ nầy liên hệ đến các quốc gia:Russia, Gambia cựu Tổng thống Yahya Jammed về tội tham nhũng, South Sudan, Nicaragua, China, Pakistan, Congo, Dominica, Uzbekistan,Ukraina, Tướng Miến điện đã ra lịnh giết nhiều người của sắc dân thiểu số Rohigya Iran. Trong đó 9 viên chức cao cấp của Iran vừa bị chế tài ngày 4 tháng 11- 19.

Hồi 2012 Hoa kỳ chế tài  qua hai biện pháp : Không cấp visa cho 39 viên chức. Và phong tỏa tài sản có tại Mỹ của các viên chức nầy.

Các định chế tài chánh ngoại quốc ở Hoa kỳ có liên hệ tới các vụ chế tài cũng bị trừng phạt, như ngân hàng Đức Commerce Bank AG bị phạt  $ 640 triệu vì không thi hành lịnh trừng phạt Iran. Bộ trưởng hầm mỏ của Congo bị phong tỏa ngân hàng $3 tỷ.

Các viên chức cao cấp bị chế tài trong hai năm qua như nói ở trên đều bị cấm không dược cấp visa vào Mỹ.

II. Vận dụng Luật Global Magnitsky đối với Việt Nam

1.VN là đối tượng của Luật Global Magnitsky

Tại VNCS, dưới chế độ độc tài toàn trị, tham nhũng chẳng những không giảm mà còn gia tăng mặc dù trong quá khứ có những cuộc đấu tranh của rất nhiều người, nhiều tổ chức. Luật Magnitsky là công cụ là phương cách mới bổ sung có hy vọng giúp cho nhũng vụ tham nhũng lớn vi phạm nhân quyền có kết quả hơn.

Tổng quát, tham nhũng ở VN làm hao mất từ 20-30% tài sản quốc gia. Mỗi năm đảng viên cướp đoạt từ 8-10 tỷ đô, chỉ trong lảnh vực kinh tế. Đó là một tai họa rất lớn cho một quốc gia có GDP chưa đầy 200 tỷ.

Nếu được thi hành tốt, luật Magnitsky có thể là một công cụ tốt cho sự chế tài những đảng viên CS. Theo những nguồn tin đáng tin cậy, đảng viên CS cao trung cấp đã chuyển tiền tham nhũng, dưới nhiều hình thức, ra ngoại quốc gồm Hoa kỳ, Canada, Úc, …

GMA  nhắm trừng phạt các viên chức vi phạm nặng nề về nhân quyền và về tham nhũng như tóm tắt ở trên. Đây là hai vấn đề rất trầm trọng xảy ra từ lâu. Càng ngày càng phát triển hơn. Nó vừa là cản trở cho phát triển vừa làm sụp đổ mọi giá trị của xã hội. Chế độ CS đã tạo ra những viên chức như vậy. Nhiều cơ quan quốc tế cũng như LHQ đã từng cảnh cáo VN.

Trong nhiều năm nay có nhiều viên chức, cán bộ CSVN đã giết hại, cướp giựt tài sản của dân, cướp đoạt tài sản công dưới nhiều hình thức chia chác với tư sản đỏ. Nhiều vụ đánh dập tra tấn, giết dân vô tội xảy ra dưới chế độ độc tài CS. Và qua tin tức quốc tế, có hàng chục tỷ mỹ kim đã chuyển lậu hay rửa tiền, hay đầu tư kinh doanh giả, mua nhà đất… để hợp thức hóa sự chuyển to lớn. Đó là tội ác theo luật quốc tế và luật GMA. VN là một trong các quốc gia có nhiều tội phạm nầy. Các tội phạm nầy cần phải được trừng trị.

Trong tình trạng bi đát của VN, đáng lẽ Hoa kỳ đã phải chế tài một số viên chức lớn của CSVN. Nhưng cho tới nay thì chưa có. Có lẽ vì mối tương quan khá đặc biệt của HK và VN trong hoàn cảnh chánh trị ở Đông nam Á và việc HK chốngTQ, mà TT Trump chưa có quyết định cụ thể.

Tuy nhiên chắc các viên chức Hoa kỳ và một số Tổ chức người Việt đã xúc tiến và đã có hồ sơ nhiều vụ vi phạm luật GMA rất to lớn, rất kinh khủng, của một số nước tôn trọng Dân chủ Tự do và Nhân quyền và của nhiều cơ quan quốc tế.

Đó là trách nhiệm của người Việt trong và ngoài nước, của một số cơ quan quốc tế tôn trọng Tự do, và Nhân quyền.

Ở VN chắc chắn có rất nhiều viên chức cao cấp vi phạm luật GMA. Tuy nhiên sự thiết lập một hồ sơ dầy đủ và có thể dược chánh quyền Hoa kỳ xúc tiến cho có kết quả đòi hỏi phải thực hiện đúng cách theo chỉ dẫn của Hoa kỳ.

Cá diểm chánh trong hồ sơ tố cáo : Vụ vi phạm là cá nhân hay là cơ quan.

Cá nhân phải có tên họ, ngày tháng năm sanh, nơi sanh, quốc tịch,

Còn cơ quan phải có tên cơ quan, địa chỉ

Tóm tắt sự vi phạm, tầm quan trọng, hệ quả.

Sự việc chỉ trong vòng 5 năm trở lại

Nguồn tin tức, tên người cung cấp tin tức không cần thiết. Nhưng chứng minh sự chính xác, khả tín là cần. Tài liệu được bảo mật. Có thêm hình ảnh càng tốt.

Tài liệu gởi cho Bộ ngoại giao theo địa chỉ <globalmagnitsky@state.gov>

2.Phối hợp vận động thực hiện GMA cho VN

Như chúng ta biết Hoa kỳ đã áp dụng luật GMA và đã có một số kết quả. Đây là việc làm chẳng những có tính cách nhân đạo mà còn mang tính cách chánh trị và kinh tế nữa.

Cho nên đối với VN là lúc nào và với viên chức nào mà thôi.

Nhiệm vụ của chúng ta, nhười Việt trong và ngoài nước, ngay từ những lúc nầy cần vận dụng mọi yếu tố quốc tế, để bảo vệ đồng bào và đất nước mình.

Vì đây là loại hồ sơ khó. Nên sự phối hợp và kỹ lưỡng là cần thiết.

Có thể có nhiều mức, nhiều cấp phối hợp.

Trước hết là người Việt trong nước. Tới người Việt/ Hội đoàn hải ngoại. Nhứt là các cá nhân hay tổ chức có đường dây và sự liên kết bí mật. Dĩ nhiên là cần độ bảo mật cao.

Tiếp theo là chánh quyền Hoa kỳ, kể cả viên chức dân cử. Trong hai năm qua, Hoa kỳ đã nỗ lực kêu gọi sự hợp tác của các nước như Anh, Canada, Nhựt Úc, Nam Hàn. Và đã có sự hợp tác của 70 tổ chức NGO trên thế giới.

Mức thứ ba là các Tổ chức quốc tế. Các Tổ chức Nhân quyền VN cần sự liên kết với các tổ chức nầy trong mục tiêu chung.

Khi thời thế thuận tiện Hoa kỳ hay Anh hay Canada hay một quốc gia nào khác sẽ đưa nhiều trưởng hợp VN vi phạm luật Magnitsky.

Đó là việc làm cụ thể, có tác dụng cải đổi VN. Vì rằng với sự mở rộng hội nhập toàn cầu, VNxử lý một số trường hợp vi phạm quan trọng coi như lúc đó đánh bồi tiếp sự cấm vận kinh tế cho cả VN, hay để hoặc cải thiện mậu dịch và đầu tư ở VN. Hay xa hơn là lúc VNCS có thái độ nghiên qua TQ nhiều hơn nữa là mất cân bằng lớn hơn ở ĐNÁ mà Hoa kỳ và các nước tư bản thấy có nhiều tai hại.

Những nước cực kỳ tham nhũng và có tồi tệ nhân quyền như Trung quốc, Nga, Việt Nam..là đối tượng tranh đấu của nhiều nước trong đó có Hoa kỳ.

Trong vị thế và sức mạnh kinh tế của Hoa kỳ và VN, mọi người nghĩ và hy vọng đến phương cách chống tham nhũng với thêm luật Magnitsky toàn cầu, sẽ có kết quả tốt hơn. Quyết tâm của Hoa kỳ nhận thấy qua lời phát biểu của Thương nghị sĩ Jeanne Shapeer lúc biểu quyết luật Magnitsky hối tháng 12 – 2016 “Chúng ta hảy đứng lên cho những người dám tố cáo tham nhũng. Đạo luật nầy cũng áp dụng cho mọi quốc gia”.  Nếu chế tài được một số vi phạm lớn sẽ có thể ngăn chận bớt các vụ khác.

Theo tôi các việc cần làm có thể tóm tắt:

Khảo sát và ghi nhận các trường hợp tham nhũng quan trọng

Các viên chức tham nhũng lớn mà chúng ta có nghe biết được số tiền khá lớn đến Hoa kỳ, Canada, Úc và nhiều nước khác. Tiền của tài sản đó phần lớn do thân nhân đứng tên.

Phối hợp và báo cáo cho các cơ quan trách nhiệm

Dựng lại trường hợp cụ thể với đầy đủ bằng chứng, và gởi đến Bộ Ngoại giao hay Quốc hội.

Tổng thống chiếu đề nghị sẽ có quyết định chế tài hay không.

Sau đây là các cơ quan bảo vệ Nhân quyền có tầm mức quan trọng và cần liên hệ và phối hợp:

Human Rights Council của Liên Hiệp quốc, Human Rights Watch, Freedom House, Amnesty International, Human Rights Campaign, Lawyers Committee for Human Rights, các Bộ Ngoại giao Hoa kỳ, Úc, Canada, Âu châu, Quốc hội Hoa kỳ, và Mạng lưới Nhân quyền Việt Nam.

Mạng lưới nhân quyền Việt Nam (MLNQVM) sẽ có kế hoạch đóng góp cho “ Luật Nhân quyền Magnitsky toàn cầu”. Và sẽ trình bày thêm chi tiết cụ thể sau nầy.

Cali,  10 tháng 11 năm 2019