Vào ngày 3 tháng 11, người Mỹ sẽ đi bỏ phiếu và bầu cho Joe Biden hoặc Donald Trump được vào Nhà Trắng.

Đây là những gì chúng ta cần chú ý trong một đêm bầu cử không thể đoán trước kết quả, khi tình hình từng tiểu bang được công bố.

Một số chi tiết chính

• Để trở thành tổng thống Hoa Kỳ, các ứng cử viên không cần phải giành được số phiếu phổ thông. Thay vào đó, họ phải giành được đa số phiếu cử tri đoàn.

• Bầu cử 2020 có thêm hàng triệu người Mỹ bỏ phiếu qua bưu điện so với các cuộc bầu cử trước. Việc đếm phiếu bầu qua bưu điện có thể mất nhiều thời gian hơn và một số tiểu bang sẽ không bắt đầu đếm cho đến ngày 3/11, vì vậy hầu như chắc chắn sẽ có sự chậm trễ với một số kết quả.

• Và do số phiếu bầu qua bưu điện tăng chưa từng có này, một ứng cử viên dẫn đầu sớm có thể bị vượt mặt khi phiếu bầu qua bưu điện hoặc trực tiếp được đếm. Vì vậy, hãy cảnh giác với những con số.

Một số từ quan trọng

• Tiểu bang Bellwether: Những tiểu bang như Ohio và Missouri, nơi các cử tri đã chứng tỏ đáng tin cậy trong việc chọn ra người đắc cử tổng thống.

• Thăm dò khi rời phòng phiếu: Phỏng vấn trực tiếp cử tri khi họ rời khỏi địa điểm bỏ phiếu. Chỉ một số lượng nhỏ cử tri được phỏng vấn, do đó, kết quả cuộc thăm dò có thể rất khác với số phiếu bầu chính thức.

• Cử tri đoàn: Mỗi tiểu bang có một số đại cử tri, tương ứng với dân số tiểu bang. Trong hầu hết các trường hợp, bất kỳ ứng cử viên nào thắng một tiểu bang cũng sẽ giành tất cả các đại cử tri của tiểu bang đó. Những đại cử tri sau đó gặp nhau để chính thức bầu tổng thống và phó tổng thống. Bởi vì có 538 phiếu đại cử tri đoàn, mỗi ứng cử viên cần 270 để đắc cử. Xem giải thích đầy đủ về hệ thống chính trị và bầu cử Mỹ ở đây.

• Dự đoán và ''tính'': Trong đêm bầu cử, kết quả các cuộc kiểm phiếu sẽ được sử dụng để dự đoán (projection) - hoặc ''tính'' (calling) cho người có khả năng chiến thắng ở mỗi tiểu bang và cuộc bỏ phiếu trên toàn quốc. Tuy nhiên, một tiểu bang sẽ không được "tính'' cho đến khi thu thập đủ dữ liệu để tuyên bố người chiến thắng rõ ràng. Điều đó bao gồm các cuộc thăm dò kéo dài nhiều tháng, các cuộc thăm dò khi rời phòng phiếu trong ngày bầu cử và một số phiếu bầu thực tế đã được kiểm.

• Tiểu bang dao động và chiến địa: Những tiểu bang này không theo hẳn một đảng nào, có nghĩa là họ là những tiểu bang có thể ủng hộ cả ứng viên Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa, tùy mùa bầu cử.

• Tiểu bang đỏ và xanh: Các tiểu bang này có xu hướng bỏ phiếu cho một đảng cụ thể - tiểu bang đỏ ủng hộ đảng Cộng hòa và tiểu bang xanh ủng hộ cho đảng Dân chủ.

Làm sao để biết ai là người thắng

Số lượng phiếu bầu qua bưu điện trong năm nay sẽ khiến cho việc xem ai là người dẫn đầu trở nên khó khăn.

Các tiểu bang có các quy định khác nhau về cách thức - và thời điểm - đếm các lá phiếu qua bưu điện, có nghĩa là sẽ có khoảng cách lớn giữa chúng về kết quả báo cáo.

Một số tiểu bang, như Florida và Arizona, bắt đầu xử lý sơ khởi các phiếu bầu hàng tuần trước ngày 3/11. Những tiểu bang khác, như Wisconsin và Pennsylvania, sẽ không chạm vào những phiếu bầu này cho đến đúng ngày bầu cử, có nghĩa là họ có thể sẽ được kiểm đếm chậm hơn.

Thêm vào đó, các tiểu bang có thời hạn chấp nhận phiếu gửi qua bưu điện khác nhau. Một số, như Georgia, sẽ chỉ tính các lá phiếu nhận được vào hoặc trước ngày 3/11, trong khi những tiểu bang khác, như Ohio, sẽ tính các lá phiếu đến muộn miễn là chúng được đóng dấu bưu điện trước ngày 3/11.

Chúng ta biết chắc chắn rằng ở một số tiểu bang sẽ mất nhiều tuần mới có được kết quả hoàn chỉnh, có nghĩa là gần như không thể đoán được khi nào chúng ta có thể chính thức quyết đoán ai sẽ là tổng thống tiếp theo.

Điều này đã không xảy ra trong các cuộc bầu cử trước đây, khi người ta thường có thể biết kết quả lúc 11 giờ đêm miền đông khi các phòng phiếu ở Bờ Tây đóng cửa. Năm 2008, kết quả đến đúng giờ và năm 2012, kết quả chỉ có sau đó 15 phút.

Tuy nhiên, lần gần đây nhất, phải đến khi Donald Trump thắng tiểu bang Pennsylvania trong đêm bầu cử - 01:35 giờ khuya giờ miền đông - thì việc ông đánh bại Hillary Clinton mới được xem là tất yếu.

Đừng rơi vào những bẫy này

Sẽ có thêm một số điều chúng ta cần để ý trong năm nay.

Trước hết, tổng số sơ khởi có thể không phản ảnh tình hình một cách chính xác. Điều này một phần là do có nhiều khác biệt hơn giữa các tiểu bang trong việc báo cáo.

Ở một số tiểu bang, phiếu bầu trực tiếp vào ngày bầu cử sẽ được đếm đầu tiên. Điều này dự kiến sẽ có lợi cho ông Trump, vì các cuộc thăm dò sớm cho thấy người ủng hộ ông có kế hoạch bỏ phiếu đúng vào ngày 3/11.

Nhưng ở những tiểu bang khác, phiếu qua bưu điện được bầu trước ngày 3/11 sẽ được báo cáo trước hoặc được đưa vào kiểm phiếu sớm cùng với số phiếu bầu trong ngày. Kết quả ban đầu từ các tiểu bang này có thể cho thấy ông Biden thắng thế, vì có nhiều cử tri đảng Dân chủ bỏ phiếu qua đường bưu điện hơn đảng viên Cộng hòa trong năm nay.

Ngoài ra còn có mối lo ngại về gian lận bầu cử - một thông điệp phổ biến trong các buổi vận động tranh cử của Trump. Điều quan trọng là, các trường hợp gian lận bầu cử cực kỳ hiếm và không có bằng chứng cho thấy lá phiếu qua bưu điện là đặc biệt dễ bị ảnh hưởng. Nhìn chung, tỷ lệ gian lận bầu cử ở Mỹ là từ 0,00004% đến 0,0009%, theo một nghiên cứu năm 2017 của Trung tâm Công lý Brennan.

Kết quả từng tiểu bang được dự đoán ra sao

Sau khi các phòng phiếu đóng cửa, các hãng truyền thông lớn của Hoa Kỳ sẽ sử dụng các mô hình bầu cử để dự đoán xem ai sẽ giành chiến thắng trong tất cả các cuộc đua khác nhau. Các mô hình này dựa trên nhiều dữ liệu khác nhau, chẳng hạn như các cuộc thăm dò khi rời phòng phiếu (phỏng vấn cử tri tại các điểm bỏ phiếu) và các phiếu bầu thực tế do các quan chức địa phương đếm và sau đó đưa vào cơ sở dữ liệu.

Các cơ quan truyền thông này sẽ "tính" một tiểu bang vào cột của ứng cử viên họ tin có vị trí dẫn đầu, dù kết quả chưa được công bố. Tương tự các cuộc đua tiểu bang và địa phương. Đây vẫn chỉ là dự đoán và không phải là kết quả cuối cùng.

Điều này cũng đúng khi kết quả bầu cử tổng thống được ''tính'' cho một ứng cử viên. Sẽ mất hàng tuần để các tiểu bang đếm tất cả các lá phiếu và điều đó luôn xảy ra nhưng lần này thậm chí có khả năng cao hơn vì bỏ phiếu qua đường bưu điện.

Lần gần đây nhất, năm 2016, tỷ lệ dẫn đầu của Hillary Clinton về phiếu phổ thông đã mở rộng hơn một tháng sau ngày bầu cử khi các quan chức kiểm phiếu, nhiều phiếu từ California, mặc dù ông Trump đã thắng được đủ số tiểu bang để giành chức tổng thống.

Tại sao phiếu qua bưu điện gây chậm trễ?

Hàng chục triệu lá phiếu gửi qua bưu điện sẽ được bỏ trong cuộc bầu cử năm nay - có lẽ gấp đôi con số năm 2016.

Có lo ngại rằng số lượng lớn các lá phiếu gửi đến sẽ áp đảo dịch vụ bưu chính của nước này, làm chậm trễ việc giao nhận của các quan chức nhà nước. Nhưng sở bưu điện đã đảm bảo rằng không phải như vậy.

Một số tiểu bang sẽ chấp nhận các lá phiếu đến đúng ngày bầu cử - miễn là chúng được đóng dấu bưu điện vào hoặc trước ngày 3/11 - điều này sẽ làm chậm hơn nữa việc đếm phiếu.

Và một khi đã đến nơi, các phiếu bầu qua bưu điện sẽ mất nhiều thời gian hơn để đếm so với phiếu bầu trực tiếp. Các lá phiếu bưu điện phải được lấy ra khỏi phong bì từng cái một, và phải được xác minh là hợp lệ trước khi chúng có thể được đếm.

Điều gì xảy ra nếu không ai thắng rõ ràng?

Nếu không có kết quả rõ ràng vào ngày 3/11, chúng ta sẽ phải đợi vài ngày - hoặc vài tuần - để kết thúc việc kiểm phiếu.

Việc tất cả các phiếu bầu không được thống kê trong đêm bầu cử là điều bình thường nhưng năm nay có thể phải chờ lâu hơn.

Ngoài ra, có thể có các tranh chấp pháp lý sẽ làm tăng thêm sự không chắc chắn và có thể có nghĩa là các tòa án sẽ đóng một vai trò nào đó.

Những tiểu bang cần chú ý

Chúng ta biết rằng kết quả tối hậu sẽ chậm, nhưng vẫn có một số tiểu bang có thể cho ta manh mối sớm.

Các phòng phiếu sẽ đóng cửa ở North Carolina lúc 19:30 giờ miền đông, nơi có một số lượng lớn cử tri bầu trực tiếp sớm, có nghĩa là các dự đoán có thể đến nhanh chóng. Donald Trump suýt thắng ở tiểu bang này năm 2016 và đây một lần nữa là một cuộc tranh giành giữa hai đảng. Một chiến thắng ở đây cho ông Trump hoặc ông Biden có thể có nghĩa là một đêm tốt lành trước mặt.

Ngay sau đó, vào lúc 20:00 giờ miền đông, các phòng phiếu cuối cùng sẽ đóng cửa tại Florida. Các cuộc bầu cử tổng thống đã phân thắng bại ở tiểu bang chiến địa này, và cũng có thể đúng như thế trong năm nay. Một lưu ý thận trọng: các cuộc bỏ phiếu trực tiếp và qua bưu điện sớm sẽ được báo cáo đầu tiên ở Florida và những lá phiếu này có thể sẽ có lợi cho ông Biden.

Và vào lúc 21:00 giờ miền đông, các phòng phiếu sẽ đóng cửa ở Arizona, nơi các quan chức đã bắt đầu kiểm phiếu từ ngày 20/10. Ông Trump đã thắng tại đây năm 2016, nhưng các cuộc thăm dò quốc gia hiện cho thấy ông Biden đang dẫn đầu. Ở Arizona, giống như Florida, các cuộc kiểm phiếu sớm có thể thấy lợi cho Biden, người mà cử tri ủng hộ có xu hướng bỏ phiếu sớm hoặc qua đường bưu điện.

Ở một số tiểu bang khác, các quan chức sẽ không đếm một lá phiếu nào cho đến ngày 3/11. Điều này có nghĩa là chúng ta sẽ phải chờ một số tiểu bang dao động, nơi kết quả rất rất quan trọng để có bức tranh rõ ràng về cuộc bầu cử.

Tại Ohio, các phòng phiếu sẽ đóng cửa lúc 19:30 miền đông. Các quan chức sẽ cung cấp kết quả sơ bộ vào ngày bầu cử nhưng sau đó sẽ không có thêm số lượng nào nữa cho đến khi tổng số cuối cùng được chứng nhận, việc này phải được thực hiện trước ngày 28/11. Ohio không chỉ là một tiểu bang dao động, nó còn là một nhà bói toán về tổng thống đắc cử. Tiểu bang này đã ủng hộ người đắc cử tại mọi cuộc tranh cử tổng thống kể từ Thế chiến Thứ Hai.

Các phòng phiếu ở Pennsylvania sẽ đóng cửa lúc 20:00 giờ miền đông. Con đường đến Nhà Trắng của cả hai ứng cử viên có khả năng sẽ chạy qua tiểu bang chiến địa này, nơi sinh ra ông Biden và ông Trump đã giành chiến thắng năm 2016 với chỉ 1%.

Ở cả Wisconsin và Michigan, các phòng phiếu sẽ đóng cửa lúc 21:00 giờ miền đông. Các đảng viên Đảng Dân chủ đã làm việc chăm chỉ ở Wisconsin sau khi Hillary Clinton thua cuộc ở đó năm 2016. Một số cuộc thăm dò hiện đưa ông Biden dẫn đầu, nhưng tiểu bang vẫn chưa nghiêng rõ ràng về ai. Tiểu bang láng giềng Michigan - một tiểu bang dao động khác - cũng sẽ được theo dõi chặt chẽ, và được coi là rất quan trọng đối với chiến thắng của cả Biden và Trump.

Những cuộc bỏ phiếu khác

Biden và Trump không phải là hai người duy nhất có tên trong lá phiếu.

Cả hai đảng cũng sẽ chú ý đến cuộc bầu cử Thượng viện Hoa Kỳ - nơi đảng Cộng hòa hiện đang nắm giữ lợi thế ba ghế.

Đồng minh của Trump, Lindsay Graham đang trong cuộc chiến chính trị ở Nam Carolina, đối mặt với thách thức gay gắt từ ứng cử viên đảng Dân chủ Jaime Harrison. Ông Graham đã giữ ghế này từ năm 2003, nhưng ông đã làm phật lòng một số cử tri vì lòng trung thành của mình với tổng thống.

Tại Maine, đảng viên Cộng hòa Susan Collins có thể sớm mất ghế. Collins là một trong số ít thành viên ôn hòa trong đảng của bà hiện tại đang nắm quyền, nhưng vẫn có thể bị tẩy chay vì liên quan đến tổng thống ở một tiểu bang mà ông không được lòng dân tí nào.

Và đó không phải là tất cả. Người Mỹ cũng sẽ cân nhắc hơn 100 dự luật phải bỏ phiếu. Tại California, một cuộc trưng cầu dân ý đang tìm cách lật ngược luật loại bỏ hoàn toàn việc cho tại ngoại hầu tra bằng cách nộp tiền thế chân và thay thế bằng đánh giá rủi ro trước khi xét xử.

Cần sa có trong lá phiếu ở Arizona, Montana, New Jersey và South Dakota, nơi các cử tri có thể hợp pháp hóa cần sa cho mục đích giải trí. Tương tự, ở Mississippi, cử tri có thể bỏ phiếu để phê duyệt cần sa cho mục đích y tế.