Tại một ngôi nhà dành cho tù nhân mới được trả tự do về với cộng đồng ở Hiroshima - Toshio Takata, 69 tuổi, nói với tôi rằng ông vi phạm luật bởi vì ông ấy nghèo. Ông muốn một nơi nào đó để sống miễn phí, ngay cả sau song sắt.

Nhật Bản: Nhiều người già và người nước ngoài hơn?

Thanh kiếm samurai và nghệ thuật luyện thép Nhật Bản

Người già Việt Nam sướng hơn người già Nhật Bản?

"Tôi đến tuổi về hưu và rồi tôi hết tiền. Vì vậy, nó xảy đến với tôi - có lẽ tôi có thể sống miễn phí nếu ở trong tù," ông nói.

"Do đó, tôi lấy một chiếc xe đạp và lái xe đến đồn cảnh sát và nói với viên cảnh sát ở đó: 'Nhìn xem, tôi đã lấy nó.'"

Kế hoạch được thực hiện. Đây là hành vi phạm tội đầu tiên của Toshio, được thực hiện khi ông 62 tuổi, nhưng tòa án Nhật Bản xử nghiêm với tội trộm cắp; do đó, nó đủ để kết án ông một năm tù.

Dáng người nhỏ, mảnh khảnh và hay cười khúc khích, Toshio trông không giống một kẻ thường xuyên phạm tội, ít hơn nhiều những người đe dọa phụ nữ bằng dao. Nhưng sau khi được thả từ bản án đầu tiên, đó chính xác là những gì ông đã làm.

"Tôi đến công viên và chỉ đe dọa họ. Tôi không có ý định gây hại. Tôi chỉ đưa con dao về phía họ với hy vọng một trong số họ sẽ gọi cảnh sát. Một người đã làm như vậy."

Nhìn chung, Toshio đã ở một nửa thời gian trong tám năm qua trong tù.

Tôi hỏi ông nếu ông ấy thích ở trong tù, và ông ấy chỉ ra một lợi thế tài chính bổ sung - lương hưu của ông vẫn tiếp tục được trả ngay cả khi ở trong tù.

"Không phải là tôi thích nhưng tôi có thể ở đây miễn phí," ông nói. "Và khi tôi ra tù thì tôi đã tiết kiệm được ít tiền. Vì vậy nó không có gì là khó chịu."

Toshio đại diện cho một xu hướng nổi bật trong tội phạm Nhật Bản. Trong một xã hội rất tuân thủ luật pháp, tỷ lệ tội phạm gia tăng bởi những người ngoài 65 tuổi. Năm 1997, nhóm tuổi này chiếm khoảng một trong 20 người bị kết án nhưng 20 năm sau con số này đã tăng hơn một phần năm - một tỷ lệ vượt xa sự gia tăng tỷ lệ dân số ngoài 65 tuổi ( mặc dù bây giờ họ chiếm hơn một phần tư dân số).

Và giống như Toshio, nhiều người trong số những người cao tuổi vi phạm pháp luật này là những người phạm tội nhiều lần. Trong số 2.500 người trên 65 tuổi bị kết án năm 2016, hơn một phần ba có nhiều hơn năm tiền án.

Một ví dụ khác là Keiko (không phải tên thật của bà). Bảy mươi tuổi, nhỏ bé và nhìn gọn gàng, bà cũng nói với tôi rằng nghèo đói đã làm cho bà suy đồi.

"Tôi không thể chung sống với chồng. Tôi không có nơi nào để sống và không có chỗ để ở. Vì vậy, nó là lựa chọn duy nhất của tôi: căn cắp," bà bói. Ngay cả phụ nữ ở độ tuổi 80 mà không tể cư xử đúng mực cũng phạm tội. Bởi vì họ không thể tìm được thức ăn, tiền bạc."

Chúng tôi đã nói chuyện cách đây vài tháng trong một ký túc xá dành cho những người đã phạm tội. Tôi được kể rằng bà ấy đã bị bắt lại và hiện đang chịu án tù khác vì tội ăn trộm đồ trong tiệm.

Trộm cắp, chủ yếu là ăn trộm đồ trong tiệm, là tội chiếm số lượng lớn nhất của những người phạm tội cao tuổi. Họ chủ yếu ăn cắp thực phẩm có giá trị dưới 3.000 Yên từ một cửa hàng mà họ thường xuyên mua bán.

Michael Newman, một nhà nhân khẩu học gốc Úc có trung tâm nghiên cứu ở Tokyo, Custom Products Research Group chỉ ra rằng lương hưu cơ bản "vô giá trị" ở Nhật Bản rất khó sống.

Trong một bài báo xuất bản năm 2016 ông tính toán rằng chi phí thuê nhà, thực phẩm và chăm sóc sức khỏe sẽ khiến người chịu chi phí mắc nợ nếu họ không có thu nhập - và đó là trước khi họ trả tiền sưởi ấm hay quần áo. Trước đây, theo truyền thống là con cái chăm sóc bố mẹ, nhưng ở các tỉnh việc thiếu điều kiện kinh tế khiến nhiều người trẻ phải rời đi, bỏ bố mẹ tự chăm lo bản thân.

"Những người hưu trí không muốn trở thành gánh nặng cho con cái họ và cảm thấy rằng nếu họ không thể sống bằng tiền lương hưu nhà nước thì cách duy nhất để không trở thành gánh nặng là tự chui vào tù", ông nói.

Việc vi phạm nhiều lần là cách "quay trở lại nhà tù" nơi có ba bữa ăn mỗi ngày mà không phải trả tiền, ông nói.

"Nó gần như là bạn đang lăn ra, vì vậy bạn tự lăn trở lại."

Newman chỉ ra rằng tự tử cũng đang trở nên phổ biến hơn với người già - một cách khác để họ thực hiện những gì mà họ có thể coi là "nghĩa vụ của họ phải từ bỏ".

Giám đốc của "With Hiroshima", trung tâm cải tạo nơi tôi gặp Toshio Takata, cũng nghĩ rằng những thay đổi trong gia đình Nhật Bản đã góp phần gây ra làn sóng tội phạm ở người cao tuổi, nhưng ông nhấn mạnh đến hậu quả tâm lý chứ không phải vấn đề tài chính.

"Cuối cùng, mối quan hệ giữa mọi người đã thay đổi. Mọi người trở nên cô lập hơn. Họ không tìm thấy một vị trí trong xã hội này. Họ không thể chịu đựng nỗi cô đơn của mình", Kanichi Yamada, một người 85 tuổi mà khi còn là một đứa trẻ đã được kéo ra khỏi đống đổ nát của ngôi nhà mình khi quả bom nguyên tử thả xuống Hiroshima.

"Trong số những người già phạm tội, một số người có bước ngoặt trong cuộc sống trung lưu của họ. Có một số nguyên nhân. Họ mất vợ hoặc con và họ không thể chịu đựng điều đó ... Thông thường mọi người không phạm tội nếu họ có người chăm sóc và hỗ trợ họ."

Câu chuyện của Toshio về việc bị đẩy vào tội ác do nghèo đói chỉ là một "lý do bào chữa", Kanichi Yamada gợi ý. Cốt lõi vấn đề là sự cô đơn của ông. Và một nguyên nhân có thể khiến ông tái phạm tội, ông suy đoán, là lời hứa của bạn tù.

Đúng là Toshio chỉ có một mình trên thế giới. Cha mẹ ông đã chết và ông ấy mất liên lạc với hai người anh trai, những người không trả lời các cuộc gọi của ông. Anh cũng mất liên lạc với hai người vợ cũ, hai người ông đều đã ly dị và cả ba đứa con.

Tôi hỏi ông ấy liệu ông nghĩ mọi chuyện sẽ khác đi nếu ông có vợ và gia đình. Ông trả lời đúng vậy.

"Nếu họ có mặt để hỗ trợ tôi thì tôi sẽ không làm như vậy," ông nói.

Michael Newman đã theo dõi khi chính phủ Nhật Bản mở rộng khả năng của nhà tù và tuyển thêm các nữ cai ngục (số lượng tội phạm nữ cao tuổi đang tăng lên rất nhanh, mặc dù từ một tỷ lệ thấp). Ông cũng lưu ý rằng hóa đơn tăng mạnh cho việc điều trị y tế cho tù nhân.

Cũng có những thay đổi khác, như tôi thấy ở một nhà tù ở Fuchu, ngoại ô Tokyo, nơi gần một phần ba tù nhân hiện đã ngoài 60 tuổi.

Có rất nhiều cuộc diễu hành bên trong các nhà tù Nhật Bản - diễu hành và la hét. Nhưng ở đây, cuộc tập trận quân sự dường như ngày càng khó thực thi hơn. Tôi thấy một vài tù nhân tóc bạc ở phía sau một trung đội đang cố gắng theo kịp. Một người thì đi nạng.

"Chúng tôi đã phải cải thiện cơ sở vật chất ở đây", Masatsugu Yazawa, cai ngục phụ trách giáo dục nói với tôi. "Chúng tôi đã lắp đặt tay vịn, nhà vệ sinh đặc biệt. Có những lớp học dành cho những người phạm tội lớn tuổi hơn."

Ông đưa tôi đi xem một trong số đó. Bắt đầu bằng một màn hát karaoke một bài hát nổi tiếng. 'Lý do tôi được sinh ra', tất cả về ý nghĩa cuộc sống. Các tù nhân được khuyến khích hát theo. Một số trông khá cảm động.

"Chúng tôi hát để cho họ thấy rằng cuộc sống thực sự là ở bên ngoài nhà tù và hạnh phúc ở đó", Yazawa nói. "Nhưng họ vẫn nghĩ rằng cuộc sống trong tù tốt hơn và nhiều người quay trở lại."

Michael Newman lập luận rằng sẽ tốt hơn nhiều - và rẻ hơn nhiều - để chăm sóc người già mà không phải trả chi phí tố tụng tại tòa án và chi phí giam giữ.

"Chúng tôi thực ra đã trả tiền để xây dựng một làng hưu trí công nghiệp phức hợp, nơi mọi người sẽ bị mất một nửa lương hưu nhưng nhận được thức ăn miễn phí, cơm tháng miễn phí và chăm sóc sức khỏe, v.v. và được hát karaoke với người dân khác và tương đối tự do thoải mái. Nó sẽ mất ít chi phí hơn so với chi tiêu của chính phủ hiện nay," ông nói.

Nhưng ông cũng gợi ý rằng xu hướng tòa án Nhật Bản đưa ra các bản án giam giữ vì tội trộm cắp là "hơi kỳ quái, về mặt hình phạt thực sự giống với tội phạm".

"Hành vi trộm cắp một chiếc bánh sandwich trị giá 200 Yên có thể dẫn đến hóa đơn thuế 8,4 triệu Yên để trả cho bản án hai năm", ông viết trong báo cáo năm 2016.

Đó có thể là một ví dụ mang tính giả thuyết, nhưng tôi đã gặp một tù nhân cao tuổi có trải nghiệm gần như giống hệt nhau. Ông ấy bị phạt tù hai năm chỉ vì tội danh thứ hai: ăn cắp một chai ớt trị giá 2,5 Bảng Anh.

Và tôi đã nghe từ Morio Mochizuki, người cung cấp dịch vụ an ninh cho khoảng 3.000 cửa hàng bán lẻ ở Nhật Bản, rằng có thể tòa án đang trở nên nghiêm khắc hơn đối với những người bán hàng là khác.