Đó là cuộc tranh luận giữa luật sư và người bán hàng, và trong phần lớn cuộc tranh luận, luật sư luôn dẫn trước.

Có thể khó để nhớ ra, nhưng trước khi trở thành ngoại trưởng, thượng nghị sỹ, đệ nhất phu nhân, bà Clinton đã là một luật sư – và là một luật sư tài năng.

Sau chừng đó năm, bà vẫn như một luật sư. Kỹ càng, thận trọng, biết kiểm soát. Tuy nhiên, những gì hiệu quả trong phòng xử án, với những quy tắc, chuẩn mực trong tòa, lại thường không áp dụng vào các cuộc tranh luận chính trị một cách tự do được.

Về phần mình, ông Trump là một người bán hàng xuất sắc. Các quy tắc, truyền thống, thậm chí cả sự thật nữa, chỉ có ý nghĩa nếu như nó giúp ông bán được hàng.

Cuối cùng, sự chuẩn bị kỹ càng của luật sư đã đem lại thành quả xứng đáng cho bà Clinton, khi bà đã kiểm soát được hầu hết buổi tối với sự chuẩn xác rất cao.

Ông Trump có chiến lược và theo đuổi chiến lược đó, nhưng ông lại thường bị bà cựu ngoại trưởng bẻ gãy và có lúc bị chính bản thân ông đẩy vào thế kẹt khi tranh luận theo phong cách của người bán hàng rong.

Bà Clinton thỉnh thoảng tỏ ra là người cái gì cũng biết, nhưng hầu hết thời gian bà duy trì được thế dẫn trước so với ông Trump.

Dưới đây là ba vấn đề bà Clinton ghi điểm, hai chủ đề ông Trump lấy lại được thế cân bằng, và một lá bài rất quan trọng.

Sau phần nói về các kế hoạch kinh tế, chủ đề chuyển sang một nội dung cụ thể: hồ sơ khai thuế của ông Trump, và vì sao ông không theo gương các ứng viên tổng thống trước đây, công bố hồ sơ khai thuế của mình.

Sau khi ứng viên phe Cộng hòa lặp lại là ông không thể công bố trong lúc ông còn đang được cơ quan thuế kiểm tra (là cơ quan mà ông nói là đã kiểm toán ông suốt 15 năm), bà Clinton liền tấn công.

Câu nói quan trọng của bà: “Tôi nghĩ rằng có lẽ ông ấy không đủ nhiệt tâm về việc để cả nước biết những lý do thực sự là gì, bởi đó hẳn phải là điều rất quan trọng, thậm chí khủng khiếp, mà ông ấy muốn giấu.”

Kết luận: Vị luật sư đã nghiên cứu rất kỹ càng.

Trước khi ông Trump bị công kích về vấn đề thuế và sau cú đánh mạnh của bà Clinton, ông đã dành quá nhiều thời gian tìm cách trình bày về bản thân và cuộc tranh luận cho tới lúc đó thực ra diễn ra rất suôn sẻ cho ông.

Phần thảo luận về kinh tế nêu ra các thỏa thuận thương mại, trong đó gồm việc bà Clinton từng ủng hộ cho Thỏa thuận Tự do Thương mại Bắc Mỹ (Nafta) và Thỏa thuận Hợp tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP), là phần sẽ khiến lợi thế của ông Trump trong lĩnh vực bất động sản bị mất đi khi các công ăn việc làm liên quan tới lĩnh vực sản xuất sẽ được chuyển ra nước ngoài.

Câu nói quan trọng của ông: “Bà tới New England, tới Ohio, Pennsylvania, tới bất kỳ nơi nào bà muốn, thưa Ngoại trưởng Clinton, và bà sẽ thấy cảnh tan hoang ở những nơi ngành sản xuất bị giảm xuống 30, 40, thậm chí có lúc 50%. Nafta là thỏa thuận thương mại tệ nhất từng được ký ở bất kỳ đâu, và rõ ràng là tệ nhất từng được ký kết tại đất nước này.”

Kết luận: Người bán hàng biết thế nào là một thỏa thuận bất lợi.

Nếu bà Clinton giữ thế thượng phong ở phần tranh luận đầu tiên nhờ việc gây khó cho ông Trump với chủ đề hồ sơ khai thuế cá nhân, thì vòng hai cũng khó khăn không kém cho ứng viên của phe Cộng hòa.

Đây là vấn đề liên quan tới chủng tộc tại Hoa Kỳ, và ông Trump phải trả lời về việc ông từng lớn tiếng đặt câu hỏi về quốc tịch Mỹ của Tổng thống Barack Obama.

Ông Trump một lần nữa tìm cách quy trách nhiệm cho bà Clinton là trong cuộc chạy đua giành đề cử ứng viên tổng thống của phe Dân chủ hồi 2008, bà đã tung ra tin đồn này, và nói ông đáng được ông Obama cùng các cử tri da đen tin cậy vì đã giải quyết được tin đồn này.

Bà Clinton đã tận dụng khoảnh khắc này để đốt cháy đối thủ.

Câu nói quan trọng của bà: “Ông ấy đã thực sự khởi đầu hoạt động chính trị dựa trên lời nói dối về chủng tộc này, theo đó nói tổng thống da đen đầu tiên của chúng ta không phải là một công dân Mỹ. Hoàn toàn không có bằng chứng nào về chuyện đó, nhưng ông ấy cứ đeo đẳng năm này qua năm khác, bởi có một số ủng hộ viên của ông ấy, những người mà ông ấy định đưa vào cùng phe với mình, rõ ràng đã tin vào chuyện đó, hoặc là muốn tin vào chuyện đó.”

Kết luận: Vị luật sư đã có cơ hội đứng ra bảo vệ ông Obama, người hiện đang được lòng cử tri hơn cả hai ứng viên đứng trên bục tranh luận.

Trong suốt cuộc tranh luận, khi không bị chọc tức khiến phải đáp trả những lời khiêu khích được lên kế hoạch cẩn thận của bà Clinton, ông Trump luôn tỏ ra rằng ông là người đứng ngoài còn bà Clinton thì gắn bó quá chặt với chính quyền đang không được lòng dân và tình hình thực tế hiện nay.

Với các cuộc thăm dò dư luận cho thấy 70% dân Mỹ không hài lòng về hướng đi của đất nước, thì việc là một nhân tố có khả năng đem lại những thay đổi chính là một lợi thế chính trị to lớn.

Hơn nữa, nếu như dân chúng Mỹ chuyển hướng từ đảng này sang đảng khác sau khi một đảng đã nắm Nhà Trắng được tám năm thì đó cũng là lẽ tự nhiên, và đây rõ ràng là một cơ hội giúp ông Trump có lợi thế giành lá phiếu cử tri.

Câu nói quan trọng của ông: “Quý vị đã làm vậy suốt 30 năm. Tại sao quý vị chỉ vào lúc này mới nghĩ về những giải pháp đó?”

Kết luận: Người bán hàng biết khi nào khách hàng cần có sản phẩm mới.

Vào cuối cuộc tranh luận, chủ đề chuyển sang câu hỏi về tính khí và sức bền cần có của người giữ vị trí tổng thống.

Ai có đủ những phẩm chất này, ai không?

Ông Trump, người có vẻ như đã bị quần tả tơi trong buổi tối, coi đây là cơ hội tấn công. Ông đặt câu hỏi về khả năng phán đoán, ra quyết định của bà Clinton, về “dáng vẻ” và về sức bền của bà.

Bà Clinton, sau khi nói về những chuyến công du quốc tế trong vai trò ngoại trưởng, về các nỗ lực đàm phán ngoại giao và về buổi trình bày kéo dài nhiều giờ của bà trước quốc hội để chứng tỏ bà có khả năng chịu đựng bền bỉ khi trở thành tổng thống, tuyên bố rằng cách tấn công của ông Trump chính là bằng chứng cho thấy cách hành xử mang tính phân biệt giới tính của ông.

Câu hỏi quan trọng của bà: “Quý vị biết đấy, ông ấy cố tìm cách chuyển từ dáng vẻ sang sức bền. Nhưng đây là một người đàn ông đã gọi phụ nữ là heo, là kẻ vụng về, là chó, và là người nói rằng việc thai sản là điều bất tiện cho chủ lao động, người đã nói rằng phụ nữ không xứng đáng được chi trả tương đương trừ phi họ làm việc tốt như nam giới.”

Kết luận: Vị luật sư đẩy người bán hàng vào thế lắp bắp, than phiền về nội dung quảng cáo có tính tiêu cực của bà, về việc bà đã không cư xử tốt ra sao, và về việc các kết quả thăm dò dư luận vẫn cho thấy ông được đánh giá cao ra sao. Không mấy sáng sủa cho ông.

Và cuối cùng là ‘nhân tố Lester Holt’.

Đã có nhiều người nói về việc người dẫn chương trình của NBC lẽ ra cần phải giữ nhịp cuộc tranh luận ra sao, liệu ông đã làm tốt vai trò của người kiểm tra và công bố các thông tin ngay lập tức hay chưa, hay có cần phải có cách tiếp cận ít can thiệp vào nội dung tranh luận hơn hay không.

Một nhân viên của NBC nói rằng Hold không phải là một “cây cảnh”, và rõ ràng trong cuộc tranh luận vừa rồi cách mô tả này là hoàn toàn chính xác.

Trong toàn bộ những điểm trên, phần mở đầu với lợi thế cho bà Clinton được người dẫn chương trình tạo ra. Ông đã nêu ra vấn đề thuế của ông Trump trước tiên. Ông đã hỏi về cuộc tranh cãi quanh nơi sinh của ông Obama. Ông đã đẩy ông Trump vào Cuộc chiến Iraq và nêu ra bình luận của ông Trump về ‘dáng vẻ’ của bà Clinton, điều dẫn tới cuộc tranh luận kéo dài về tính khí và khả năng phán xét cần có của người giữ cương vị tổng thống.

Những điểm yếu của bà Clinton, nhất là về việc bà dùng email cá nhân và khả năng có những xung đột quyền lợi với quỹ thiện nguyện của bà, đã chỉ được nhắc tới sơ sài.

Nếu như chiến thắng của một bên trong cuộc xung đột chính trị được dựa vào nơi xảy ra xung đột, thì hầu hết cuộc tranh luận vừa rồi đã được thực hiện trên ‘địa hình’ mang nhiều lợi thế cho ứng viên Dân chủ.

Một số điểm là nhờ vào chiến lược và công tác chuẩn bị hiệu quả của bà, lợi thế của một luật sư. Một số là do ông Trump lạc bước và đi vòng vèo, sự thất bại của người bán hàng khi đưa ra sản phẩm muốn bán.

Nhưng rất nhiều điểm là do cách điều khiển cuộc tranh luận của Holt. Điều đó sẽ khiến phe Dân chủ nở nụ cười, còn các ủng hộ viên của ông Trump la ó.