Ảnh minh họa : Đập Xayaburi, dài 820 mét do TC xây trên sông Mêkông tại Lào. Handout / CK POWER / AFP

Các hành vi bức hiếp láng giềng của Bắc Kinh không chỉ được thấy trên các vùng biển bao quanh TC, mà còn thể hiện trên đất liền, với việc khống chế nguồn nước của các con sông tỏa ra khắp khu vực.

Trong bài phân tích “TC biến nguồn nước thành vũ khí, gây thêm hạn hán ở Á châu – China is weaponizing water and worsening droughts in Asia”, công bố ngày 28/10/2019 vừa qua trên tờ báo Nhật Bản Nikkei Asian Review, giáo sư Ấn Độ Brahma Chellaney đã vạch trần thủ đoạn của TC, lợi dụng vị trí đầu nguồn các con sông chảy qua các nước khác, ồ ạt xây đập để biến nguồn nước thành công cụ gây sức ép chính trị, với hệ quả là làm cho nạn hạn hán ở Á châu  thêm nghiêm trọng.

Bài phân tích trước hết nêu bật sự kiện Á châu , lục địa khô hạn nhất thế giới tính theo đầu người, hiện là trung tâm xây đập của thế giới, tập hợp hơn một nửa trên tổng số 50.000 con đập lớn của hành tinh.
Hoạt động quá mức của các con đập đã làm gay gắt thêm tranh chấp khu vực và quốc tế về nguồn lợi đến từ các con sông chung của nhiều nước.

Thế thượng phong tự nhiên của TC

Theo chuyên gia Chellaney, TC nằm ở trung tâm bản đồ về nguồn nước của châu Á.
Nhờ chiếm được vùng cao nguyên Tây Tạng giàu nguồn nước và vùng Tân Cương rộng lớn, TC trở thành thượng nguồn các con sông chảy xuống 18 quốc gia vùng hạ lưu.
Không một nước nào trên thế giới là đầu nguồn nước của nhiều quốc gia như thế.

Khi xây dựng đập, hay những cấu trúc khác làm thay đổi dòng nước ở vùng biên giới, TC thiết lập như thế những cấu trúc lớn ở thượng nguồn, trang bị cho mình khả năng sử dụng nước như vũ khí.

Ví dụ rõ nhất được tác giả nêu lên là sông Mêkông.
Mùa hè vừa qua, mực nước của dòng sông có giá trị sống còn cho vùng Đông Nam Á này, dài 4.880 cây số, đã xuống mức thấp nhất từ hơn 100 năm qua, cho dù mùa mùa mưa kéo dài từ tháng 5 đến tháng cuối tháng 9.

Sau khi hoàn tất 11 con đập khổng lồ, TC lại xây thêm một loạt đập nữa ở thượng nguồn dòng sông.
Bắc Kinh cũng xây đập trên những con sông xuyên quốc gia khác.

Rủi ro đến từ các con đập

Giáo sư Chellaney nhìn thấy việc xây dựng đập thủy điện cũng khuấy động quan hệ ở nơi khác ở châu Á.
Tranh chấp ở Kashmir vùng Nam Á, hay ở Ferghana Valley, khu vực Trung Á, liên quan đến vấn đề nguồn nước cũng như lãnh thổ.

Tại nhiều nơi ở Á châu  các quốc gia đều tìm cách kiểm soát tài nguyên của những con sông chung bằng cách xây dựng đập, cho dù vẫn đòi hỏi sự minh bạch và thông tin về các đề án của các láng giềng.

Hạn hán nghiêm trọng đã xẩy ra ở nhiều vùng rộng lớn, từ Úc cho đến bán đảo Ấn Độ.
Tình trạng này đã phơi bày các rủi ro trong việc tập trung vào giải pháp đập, làm tăng thêm nguy có thiếu hụt nước sử dụng.

Những vùng đông dân cư ở Á châu  đã đứng trước nguy cơ thiếu nước trầm trọng có thể dẫn đến tình trạng khan hiếm nước.
Việc tranh nhau xây đập cũng gây ra thêm căng thẳng có thể đi đến xung đột.

Ở phương Tây, các công trình xây đập khổng lồ không còn được tiến hành nữa.
Tại các quốc gia dân chủ lớn ở Á châu, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, việc xây đập lớn cũng giảm đi do các phong trào phản đối của người dân. Tại các nước độc đoán thì khác

Chính việc xây đập ở các nước không dân chủ đã biến Á châu thành tụ điểm của việc xây đập.
Và TC đứng đầu thế giới trong lãnh vực này ở trong nước cũng như ngoài nước.

Bắc Kinh luôn luôn bị tham vọng xây đập ngày càng lớn, càng sâu, càng dài, càng cao hơn ám ảnh.
Và như vậy, TC đã hoàn tất đập lớn nhất thế giới Tam Hiệp, công trình được khoe là kiến trúc vĩ đại nhất trong lịch sử từ sau Vạn Lý Trường Thành…

Trong kế hoạch xây dựng đập mới, có công trình trên con sông cao nhất thế giới, Brahmaputra.
Đập dự kiến nằm gần biên giới tranh chấp với Ấn Độ được canh phòng cẩn mật.

Công xuất điện sản xuất gần gấp đôi của đạp Tam Hiệp, mà bồn chứa dài hơn là hồ lớn nhất của Great Lakes, Bắc Mỹ.
Một số quốc gia Đông Nam Á cũng có đề án xây đập, do công ty TC tài trợ và xây dựng, như ở Lào và Miến Điện, để xuất khẩu điện sang TC.

Bài viết ghi nhận là TC cũng không mấy tỏ ra áy náy trong việc xây đập tại những nơi tranh chấp, như ở vùng Kashmir ở Pakistan, hay vùng sắc tộc thiểu số miền bắc Miến Điện.

Từ khi TC xây một loạt đập to lớn trên sông Mêkông, hạn hán trở nên thường xuyên hơn ở các nước hạ lưu.
Và điều đó đã khuấy động quan hệ với các nước khác, vì Bắc Kinh không chấp nhận nguyên nhân đến từ đập của mình.

Giải pháp cứu vãn tình hình ?

Trong thực tế, TC đã tìm cách đóng vai kẻ cứu tinh, hứa sẽ xả thêm nước từ các con đập xuống cho các quốc gia bị hạn hán.

Nhưng đề nghị này chỉ nêu bật tình trạng phụ thuộc hoàn toàn mới của các nước hạ nguồn vào thiện chí của TC – một sự phụ thuộc được đặt ra ngày càng sâu sắc khi TC xây dựng thêm những con đập khổng lồ trên sông Mêkông.

Với những tai họa về nước ngày càng tồi tệ trên khắp Á châu , lục địa này phải đối mặt với sự lựa chọn rõ ràng – đi theo con đường hiện tại, điều này chỉ có thể dẫn đến suy thoái môi trường nhiều hơn và thậm chí là chiến tranh nước, hoặc thay đổi cơ bản bằng cách bắt đầu con đường hợp tác dựa trên quy tắc.

Con đường thứ hai không chỉ đòi hỏi sự chia sẻ nước và lưu lượng dữ liệu thủy văn miễn phí mà còn đòi hỏi quản lý hiệu quả hơn việc tiêu thụ nước, tăng sử dụng nước tái chế và khử muối, và các nỗ lực bảo tồn và thích ứng.

Không thể làm được điều này nếu không có sự hợp tác của TC, cho đến nay vẫn từ chối tham gia vào các thỏa thuận chia sẻ nguồn nước với bất kỳ nước láng giềng nào.

Nếu TC không từ bỏ cách tiếp cận hiện tại, triển vọng cho một trật tự dựa trên quy tắc ở Á châu có thể bị xóa bỏ vĩnh viễn.
Do đó, theo ông Chellaney, việc kéo được TC vào cuộc đã trở nên thiết yếu trong việc quản lý nguồn nước vì hòa bình ở Á châu .

Mai Vân