Đánh giá việc Việt Nam lập quỹ chống Covid và đầu tư làm vaccine
- Nguyễn Giang
- bbcvietnamese.com
Hôm 03/06/2021, các báo Anh đồng loạt đưa tin về chương trình của chính phủ Việt Nam kêu gọi xã hội, doanh nghiệp đóng góp vào quỹ mua vaccine chống Covid.
Việt Nam chống dịch Covid - hình minh họa
Trang Sky News cho hay chính phủ Việt Nam sẽ gửi tin nhắn kêu gọi "đóng góp vào quỹ 770 triệu bảng Anh (trên 1 tỷ USD) sau khi nước này ghi nhận 60% ca lây nhiễm chỉ trong một tháng qua".
Vì sao chuyện tiêm chủng ở Việt Nam lại được các đài báo Anh quan tâm?
Xin thưa vì dịch Covid nay là đề tài toàn cầu nên mọi chuyển biến, tốt cũng như xấu, ở bất cứ đâu trên thế giới này đều có ảnh hưởng đến người sống ở Anh.
Truyền thông Anh đăng tải hàng ngày danh sách các quốc gia cho phép công dân của họ đi tới du lịch, với các mức độ kiểm soát Covid khác nhau.
Mới nhất trong danh sách các nước Đông Nam Á được bay vào Anh không cần cách ly có thêm Thái Lan, sau Singapore nhưng không có Việt Nam.
Vì trong ASEAN tiến độ tiêm chủng rất khác nhau nhưng nhìn chung các nước láng giềng đã triển khai trước Việt Nam, quốc gia đã quá tự tin đặt cược vào cách dập dịch bằng biện pháp hành chính.
Hình chụp tựa đề bài đăng trên Sky News về vaccine Covid ở Việt Nam: "Chính phủ VN gửi tin nhắn tới người dân yêu cầu đóng góp cho quỹ vaccine"
Singapore đi đầu, bắt đầu triển khai tiêm chủng Covid từ tháng 12/2020, thì Indonesia cũng bắt đầu từ tháng 1/2021.
Lãnh đạo Thái Lan tiêm làm gương bằng vaccine Trung Quốc đầu tháng 3, còn Malaysia phải tới tháng 4 mới rục rịch, một phần vì dân nghi ngờ vaccine không 'sạch sẽ, theo tiêu chuẩn halal', điều khá phổ biến ở một số nước Hồi giáo.
Việt Nam từ thành công của cách làm đặc thù là "dập dịch" để duy trì kinh tế, đã bị chậm trong việc đặt mua vaccine từ nguồn quốc tế, nên trở thành ví dụ của quốc gia bị động.
Một người bán hàng rong giữa thời Covid. Hình chụp tháng 5/2021
Các bước đi thực tiễn hơn trước
Tuy thế, cũng phải ghi nhận các bước chuyển mạnh và linh hoạt của chính phủ ông Phạm Minh Chính, từ quyết định cho đa dạng hóa nguồn vaccine, gồm cả đầu tư bào chế vaccine Việt Nam, tới chính sách xã hội hóa để đẩy nhanh tiêm chủng.
Đây là các quyết định xoay chuyển kịp thời trong bối cảnh Việt Nam hiện nay cũng như trước mắt, và có thể có lợi ích lâu hơn, tới 2022, 2023 và về sau.
Ông Phạm Minh Chính đã "yêu cầu, cần quyết liệt hơn nữa trong triển khai chiến lược vaccine tổng thể, toàn diện, hiệu quả; đẩy nhanh tiến độ tiếp cận các nguồn cung vaccine đa dạng thông qua các biện pháp ngoại giao, kinh tế, quần chúng và các biện pháp đặc biệt khác".
Việt Nam cũng cho rút ngắn thời gian cách ly với khách từ bên ngoài đã được tiêm chủng, gần như công nhận giá trị của hộ chiếu vaccine.
Vì Covid còn kéo dài và tiến độ tiêm chủng rất khác nhau giữa các nước trên thế giới nên người ta đang nói nhiều về các vùng đạt miễn dịch cộng đồng, mà thôi không nói về điểm hết của đại dịch.
Một đánh giá tổng quan của McKinsey có tựa đề 'When will the Covid-19 Pandemic end?' -26/03/2021) (Khi nào đại dịch Covid-19 chấm dứt?) nêu ra ba mô hình dự báo.
Mô hình lâu nhất cho Hoa Kỳ, Anh và EU nói rằng phải tới Q3 năm 2023 mới tạm có thể phục hồi sau dịch trong khi vẫn cần cảnh giác với các biến chủng mới.
Việt Nam cũng chính thức đặt vấn đề nhập vaccine từ Trung Quốc, điều một số nước châu Âu như Hungary, Serbia đã làm, và tại Đông Nam Á thì có Malaysia, Indonesia, Thái Lan cũng đã làm.
Singapore ngay từ đầu đã nhập vaccine Trung Quốc về để nghiên cứu và đánh giá rồi mới quyết định có cho sử dụng hay không.
Tôi hiểu tại Việt Nam có tâm lý e ngại vaccine Trung Quốc nhưng trên thực tế, dù muốn hay không, bạn sẽ phải công nhận đây là một nguồn vaccine chính thức được thế giới sử dụng.
Tới đây, quy chế thông hành bằng hộ chiếu vaccine sẽ hoà đồng tất cả chứ không phân biệt ra ai tiêm vaccine gì thì mới cho đi lại.
Nhưng cơ bản là kinh tế Việt Nam vốn phụ thuộc vào nguồn nhân lực chuyên gia, nguồn vốn từ bên ngoài rất cao, không thể đóng cửa chờ tất cả các nước tiêm xong cho dân họ, mà cần có chương trình như 'Danh sách Trắng' (White list countries) của EU sắp tung ra, để mở các hành lang 'không Covid'.
Kinh tế Việt Nam phụ thuộc nhiều việc làm hàng xuất khẩu nên sẽ cần các khu vực công nghiệp "sạch Covid" để không bị rớt ra ngoài chuỗi cung ứng hàng hóa toàn cầu.
Tốn kém chưa từng có nhưng là cơ hội tái đầu tư
Nhìn dài hạn chúng ta sẽ thấy mọi chương trình tiêm vaccine đều có mẫu số chung: tốn kém lớn, thậm chí ở tầm vóc chưa từng có trong lịch sử y tế loài người.
Các bạn sống tại Anh, Mỹ, EU và các quốc gia phát triển nên bớt đi ngộ nhận rằng các bạn được tiêm vaccine "miễn phí" bởi các chi phí thực ra đã có ngân sách gánh chịu.
Tiêm vaccine ở Anh
Thứ nhất là đầu tư có sẵn của cả xã hội, gồm tiền đóng bảo hiểm xã hội, như ở Anh là 12% lương tháng cho y tế công, National Health Service (NHS).
Nhờ vậy, Anh có ngân sách y tế tương đương 184 tỷ USD/năm, nhiều hơn GPD của một số quốc gia nhỏ ở châu Âu.
Thứ nhì là nền tảng cho các nghiên cứu y tế, khoa học, từ lâm sàng đến hóa sinh, qua các đại học hàng đầu thế giới, đều có giá trị bằng nhiều tỷ đô la.
Vào đầu 2021, Cục Kiểm toán Anh Quốc (National Audit Office) đã nêu con số 11,7 tỷ bảng Anh (16,6 tỷ USD) mà nước này chi ra cho chương trình vaccine.
Ấy thế mà tháng 3 vừa qua, Bộ trưởng Tài chính Rishi Sunak phải chi thêm 1,6 tỷ bảng (2,2 tỷ USD) để đẩy nhanh tiêm chủng.
Nay trên 70% dân Anh trên 18 tuổi đã được tiêm vaccine, số tử vong giảm, có những ngày trên cả nước là zero, nhưng các khoản tiền đó không tự nhiên mà có.
Chính phủ vay tiền trên thị trường tài chính quốc tế để chống dịch thì toàn dân sẽ phải chịu thuế cao để trả nợ nhiều năm về sau.
Nhưng có tiền chưa chắc đã làm tốt nếu thiếu nhạy bén chính trị.
Lùi lại thời gian về tháng 3/2020, khi Anh phải chọn đối tác sản xuất vaccine bằng công thức của ĐH Oxford, Bộ trưởng Y tế Matt Hancock (sinh năm 1978) đã có quyết định "sinh tử" cho Anh.
Ông bác bỏ đề án ĐH Oxford ký với công ty Mỹ Merck Pharmaceuticals đã gửi lên bàn làm việc vì lo ngại tổng thống Trump nổi hứng "ngăn xuất khẩu vaccine" làm ra ở Mỹ.
Matt Hancock chọn công ty Thụy Điển có nhà máy tại Bỉ và Anh nên chúng ta có vaccine Oxford/AstraZeneca chứ không phải Oxford/Merck.
Ta thấy chống Covid là việc khó, kể cả với Anh, Mỹ, EU.
So với Anh thì y tế công của Việt Nam còn rất nghèo.
Số liệu của Statista cho hay chi tiêu y tế tính trung bình đầu dân ở Anh là 3.220 USD/người/năm, còn Việt Nam là 151 USD.
Y tế chia tuyến của Việt Nam (giống như Ấn Độ) đã thường xuyên bị quá tải ở mọi cấp, có nhiều bất cấp mang tính hệ thống từ lâu, lại bị tham nhũng tàn phá, nên còn bị thách thức nặng rất nhiều so với các nước Phương Tây trong đợt chống Covid này.
Nếu không tái bố trí nhân lực và đầu tư đúng, kể cả đầu tư tiêm vaccine hệ thống hoàn toàn có thể sụp đổ.
Có người hỏi đã nghèo như thế thì vì sao năm ngoái, y tế Việt Nam bỏ ra tiền tỷ để cứu chữa cho một bệnh nhân người Anh, phải chăng chỉ để lấy tiếng?
Người ta có thể trách chính phủ sao lâu nay không giảm bớt chi phí hàng trăm, hàng nghìn tỷ cho những công trình xây tượng đài, các dự án "đắp chiếu", để lấy tiền cho y tế và tiêm chủng.
Nợ công của Việt Nam cũng đã và đang cao, dự kiến đạt 57,4% GDP trong năm 2020. Thế nhưng các số liệu của năm đại dịch đó và năm nay 2021 biết đâu sẽ còn biến đổi tiêu cực hơn?
Các câu hỏi về chi tiêu công, về cách quản trị quốc gia, và nền kinh tế như vậy rất đúng, và cần nêu lại để cải tổ bộ máy khi đại dịch qua đi.
Nhưng vào lúc này, đáng tiếc là tượng đài đã xây rồi không bán đi thu hồi vốn được (mà có bán chắc gì đã có ai mua?), tiền từ các vụ phí phạm công quỹ, tham nhũng đã lặn sâu vào túi ai đó.
Mà nhu cầu cứu mạng người thì rất cấp thời - được tiêm vaccine, nguy cơ tử vong của bạn được giảm gần bằng 0 - nên cả xã hội không còn cách nào khác là chia sẻ gánh nặng tiêm chủng chống Covid.
Ngày 05/06 này Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính sẽ dự lễ khai trương Quỹ phòng Covid-19, dấu hiệu là ông ý thức được tầm quan trọng chính trị của công cuộc chống dịch.
Hiện đã và đang có các trường hợp người Việt có tiền mua vaccine nguồn riêng để tiêm cho bản thân, không qua tuyến chung.
Tự cứu mình là lựa chọn của mỗi người, chỉ có điều, việc "tiêm chui" nếu có hiệu ứng phụ, biến chứng sau tiêm thì không ai giúp được bạn, hoặc khi bạn cần hộ chiếu vaccine thì lại không có data.
Bởi vậy, như trong một bài viết trước tôi tin rằng cách làm tốt nhất cho toàn xã hội vẫn là nhanh chóng đầu tư vào công nghệ số để nhân việc tiêm chủng Covid này hiện đại hóa y tế Việt Nam.
Các đợt dịch bệnh tiếp theo sẽ còn đến, cùng biến đổi khí hậu, cùng độ tan chảy của băng sơn ở địa cực, và như có người nói, Covid mới là "đợt nhân loại tập dượt".
Chờ xét nghiệm Covid ở Hà Nội
Số hóa và thu thập data y tế của công dân nếu làm tốt, tôn trọng quyền riêng tư, chế độ bảo mật văn minh bằng luật sẽ là vũ khí tự vệ cho sức khoẻ toàn dân và cú hích tốt cho kinh tế.
Tương tự như vậy, bào chế vaccine của riêng Việt Nam là đầu tư lâu dài có lãi.
IMF nêu ra ước tính khoản 50 tỷ USD trên toàn cầu bỏ vào chương trình vaccine sẽ đem lại lợi nhuận tính bằng tăng trưởng kinh tế tương đương 9 nghìn tỷ USD, một tỷ lệ lãi khổng lồ.
Không có lẽ gì việc làm tương tự ở Việt Nam không giúp cho phục hồi kinh tế?
Tóm lại, Covid không phân biệt giàu nghèo, lứa tuổi, giới tính nên lần đầu từ nhiều năm trong một xã hội phân cực rất mạnh như Việt Nam, giới có quyền, có tiền cùng người nghèo "đang phải bơi chung một con thuyền" dù muốn hay không.
Xem thêm:
0 comments