“Khống chế dịch COVID-19 thì chúng ta đi đầu nhưng tạo ra miễn dịch cộng đồng thì chúng ta có vẻ đi sau” - TS Nguyễn Sỹ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội đã thẳng thắn lên tiếng về tình trạng chậm trễ trong việc mua sắm, tìm kiếm các nguồn vắc-xin chống COVID của Việt Nam tại một cuộc tọa đàm về chống dịch bệnh COVID và phát triển kinh tế do Cổng thông tin Chính phủ Việt Nam tổ chức ngày 26/5 vừa qua.

Tỷ lệ tiêm vắc-xin thuộc hàng thấp nhất thế giới

Các trang mạng xã hội của Việt Nam trong những ngày gần đây thường xuyên chia sẻ hình ảnh những chiến sỹ áo trắng mang trên mình bộ đồ bảo hộ, lả đi vì kiệt sức sau nhiều giờ lấy mẫu xét nghiệm, chăm sóc bệnh nhân nhiễm COVID-19 hoặc cảnh các doanh nghiệp đóng cửa, hàng ngàn công nhân tại Bắc Giang phải giam mình trong các khu cách ly tập trung, xa gia đình, không có thu nhập và cả những hình ảnh người dân tại 31 tỉnh, thành lo lắng F0 đang ở trong cộng đồng .v.v.

Qua những hình ảnh, thông tin đó, rất nhiều ý kiến cho rằng lẽ ra cả hệ thống y tế, doanh nghiệp và người dân Việt Nam không phải oằn mình như vậy nếu như Chính phủ tập trung, dồn lực như khẩu hiệu “chống dịch như chống giặc” vào cuộc chiến tìm mua vắc-xin ngừa COVID-19.

Theo thống kê của trang Our World in Data, Việt Nam hiện đang là quốc gia có tỉ lệ tiêm vắc-xin chống COVID-19 thấp nhất trong các nước ASEAN. Tính đến ngày 26/5, cả nước mới tiêm được 1,03 triệu liều, tương đương với khoảng 1,06% dân số đã được tiêm trong khi tỷ lệ này của Singapore là 36, 1%, Campuchia 14,1%, Lào: 8,45% hay ở Myanmar, một quốc gia đang có những bất ổn về chính trị cũng đã có tới 3,26% dân số đã được tiêm chủng. Tính trên toàn thế giới, Việt Nam nằm trong nhóm 30 quốc gia có tỷ lệ dân số được tiêm vắc xin thấp nhất thế giới.

Trao đổi với RFA, ông Võ Trí Thành, nguyên Phó Viện trưởng Viện Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng Việt Nam đã đạt được nhiều thành công trong ba đợt dịch đầu tiên nhưng đã chậm chân trong vấn đề vắc-xin và đây là một khiếm khuyết không thể phủ nhận:

“Xét cho cùng vắc-xin mới là quan trọng nhất để giải quyết vấn đề dịch bệnh. Có thể nói đây là khiếm khuyết của Việt Nam. Lẽ ra chúng ta phải chú trọng tới vắc xin ngay từ đầu. Mặc dù mình có nghiên cứu, mình cũng tự đang sản xuất và thử lâm sàng rồi tìm mua bên ngoài qua các kênh khác nhau nhưng rõ ràng là chậm” - ông Thành nói.

Trước đó, ngày 17/5, TS toán học Nguyễn Ngọc Chu trên trong một status trên trang Facebook với hơn 66.000 người theo dõi, cũng cho rằng để người dân Việt Nam không phải “sống cảnh nơm nớp” như hiện nay thì cần phải có vắc-xin. (Trích thông tin trên Facebook của tiến sĩ Chu như sau):

“Những biện pháp truy vết, khoanh vùng, cách ly, đóng cửa chỉ đưa đến lời giải cục bộ, không giải được bài toán toàn cục. Muốn giải bài toán toàn cục - giải quyết gốc rễ tai hoạ dịch bệnh COVID-19 – chỉ có thể là miễn dịch cộng đồng”

Mặc dù ghi nhận những nỗ lực và thành tựu chống dịch của Việt Nam nhưng ngày càng có nhiều ý kiến thẳng thắn chỉ ra sự chậm trễ trong chiến lược vắc-xin của Việt Nam.

Vì sao chậm?

Trao đổi với RFA, TS Mạc Văn Trang, người có hơn 30 năm làm việc tại Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam nói rằng theo ông có hai lý do chính khiến Việt Nam chậm chân trong vấn đề vắc xin, đó là: 

“Một là có thể cũng chủ quan vì Việt Nam chống lây nhiễm COVID-19 thành công. Đến nay mới chết khoảng hơn 40 người và công tác khoanh vùng, dập dịch hạn chế quản lý được. Hai và là vấn đề chủ yếu là thiếu tiền. Tôi thấy Chính phủ cứ mặc cả nước này, nước nọ. Người ta viện trợ cho thì rất hoan nghênh còn mua thì cứ đàm phán lên, đàm phán xuống rất là chậm”

Ông Trang cũng nói thêm rằng vì ngân sách hạn chế nên gần đây Việt Nam đã phải khuyến khích xã hội hóa, kêu gọi doanh nghiệp tài trợ đồng thời yêu cầu mỗi cán bộ công chức đóng góp một ngày công để mua vắc-xin.

TS Nguyễn Quang A, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển (IDS) đã tự giải thể,  trong cuộc trao đổi với RFA cũng cho rằng thiếu tiền là nguyên nhân chính dẫn đến sự chậm trễ của Việt Nam. Ông viện dẫn cách đây ba tháng, cựu Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã từng nêu vấn đề vắc-xin và coi đây là giải pháp quan trọng, giao bộ Y tế làm đầu mối, thế nhưng đã ba tháng trôi qua, dịch tăng mà vaccine thì chưa có nhiều.

Tuy vậy, TS Nguyễn Quang A kết luận: “Việt Nam không đủ tiền lúc đó và bây giờ cũng còn khó khăn. Mà có tiền cũng khó mua được”.

Ngoài ra ông cũng đoán chừng rằng do Chính phủ Việt Nam trong thời gian vừa qua không làm quyết liệt việc mua vaccine vì nghĩ rằng Việt Nam đang cố gắng làm vắc-xin trong nước. Đặc biệt, trải qua ba đợt dịch đầu tiên, Việt Nam đều kiểm soát khá tốt nên “cứ từ từ là có thể mua được”.

Ông Nguyễn Quang A cũng cho rằng vắc-xin là vấn đề phức tạp, không đơn thuần là vấn đề y tế mà còn là vấn đề chính trị và địa chính trị. Theo ông, một trong những nguyên nhân khiến các nước trong khu vực có trình độ phát triển tương đương hoặc thấp hơn Việt Nam như Campuchia, Lào hay Philippines có tỷ lệ tiêm chủng cao hơn Việt Nam vì “các nước này đã nhận được hàng triệu liều vắc- xin của Trung Quốc”.

“Việt Nam có điểm đặc biệt là rất gần với Trung Quốc. Hai nước núi liền núi, sông liền sông, là láng giềng tốt với 16 chữ vàng nhưng không thấy Việt Nam mua được vắc-xin của Trung Quốc. Không biết Chính phủ Việt Nam không thích vắc-xin của Trung Quốc hay Chính phủ Trung Quốc không muốn bán cho Việt Nam – TS Nguyễn Quang A 

Trong một cuộc họp đầu tuần này, tân Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính đã yêu cầu các cơ quan chính phủ quyết liệt hơn, nỗ lực lớn hơn và hiệu quả hơn trong chiến lược vắc-xin, “triệt để tiết kiệm chi tiêu thường xuyên để bảo đảm ngân sách tối đa cho việc mua vắc xin” đồng thời đề xuất cơ chế để huy động mọi nguồn lực và đóng góp của người dân, doanh nghiệp và tổ chức trong và ngoài nước.